فراموشی سازمانی 

تابناک خوزستان: به قلم دکتر ایرج ایسوند (تلخیص از مفاهیم نوین سازمان و مدیریت)
دراین مبحث می خواهیم به موضوع "فراموشی سازمانی" یکی از مفاهیم نوین سازمان و مدیریت بپردازیم.
• فراموشی سازمانی چه فرآیند مرتبطی با یادگیری سازمانی دارد؟ 
• مفهموم فراموشی در روانشناسی چیست؟ 
• مفاهيم مرتبط با فراموشی سازمانی کدامند؟ .
•مزیت های فراموشی سازمانی کدامند؟ 
•انواع فراموشی سازمانی چیست؟ 
• دلایل انواع فراموشی سازمانی چه مواردی میتواند باشد؟ 
• تفاوت فراموشی سازمانی با یادگیری زدایی چیست؟
 • چه جهت گیریهایی در آینده برای فراموشی سازمان قابل تصور است؟
یکی از مفاهیم مهم و قابل توجه در مطالعات مدیریت و سازمان ،یادگیری سازمانی(OL) است. ایــن اهمیت تا حد زیادی ناشی از نتایج مثبتی مانند مزیت رقابتی، بهره وری، اثر بخشی، و ... اسـت کـه OL می تواند برای سازمان ایجاد نماید. فراموشی سازمانی(OF) مفهومی است که در اکثر پژوهشهای به عمل آمده، از آن به عنوان مکمل یادگیری سازمانی(OL)  یاد شده است. اگرچه به نظر می رسد محققان با OF مانند فرزند خوانده رفتار می کنند. با وجود مطالعات بسیار ارزشمند در این حوزه ، لیکن هنوز هم شماره یک مشخص است فراموشی سازمانی در اصل جزء یک فرآیند پیوسته در سازمان است. کـه همواره به صورت زیر در سازمان تکرار می شود. سازمان با هر بار فراموشی ممکن است برای خود یادگیری های جدیدتری را ایجاد کند و این روند برای پایداری سازمان در محیط رقابتی بسیار مفید است. 
پژوهشگران دریافته اند که اضمحلال مهارت و ترک خدمت مقدمه فراموشی سازمانی هستند. چه بسا که تاثیر ترک خدمت دو برابر اضمحلال مهارت می باشد. 
از سوی دیگر سازمان هایی که منحصراً در محیط های پویاتر عمل می نمایند باید فراموشی را یاد بگیرند تا بتوانند باقی بمانند. با این وجود فراموشی سازمانی توجه زیادی از محققان را به خود جلب ننموده است. این تا حدی ناشی از مشکلاتی است که در مفهوم و اجرای فراموشی است.
 مفهوم فراموشی در روانشناسی 
در تعاریف اولیه ای که از واژه فراموشی در علم سازمان و مدیریت به عمل آمده از تعاریفی همانند به "یاد نیاوردن" و "رسیدن به وضعیتی که در آن، نمی توان کارهای مربوطه را انجام داد" استفاده شده است .اگرچه این تعاریف از دو حالت مختلف شناختی و رفتاری اتخاذ گردیده، ولیکن می توان به شفافی مشاهده کرد که هر دو اشاره به مفهومی منفی از فراموشی اشاره دارند در تعاریف بعدی فراموشی را با یک وضعیت مثبت مرتبط دانسته اند یعنی نه تنها فراموشی یک پدیده منفی اطلاق نشده بلکه برای ایجاد بسیاری از بسترهای پیش روی سازمان مفید و سازنده است. 
مفاهیم مرتبط با فراموشی سازمانی 
با توجه به ارتباط برخی از مفاهیم مرتبط با فراموشی در سازمان ها، تعریف واژه هایی نظیر دانش سازمانی، حافظه سازمانی، و یادگیری سازمانی برای درک بهتر فراموشی سازمانی مورد نیاز است.
۱-دانش سازمانی 
بر اساس تعریف Daft "سازمان یک نهاد اجتماعی مبتنی بر هدف می باشد؛ ساختارآن به صورتی آگاهانه طرح ریزی شده است؛ دارای سیستم های فعال و هماهنگ است و با محیط خارجی ارتباط دارد به همین ترتیب، بر اساس تعریف دیگری، سازمان ها موجودیت های مستقلی هستند که در آن افراد فعالیت هایشان را برای به دست آوردن اهداف خاص هماهنگ می نمایند . بر اساس دیدگاهی که بیشتر بر دانش مبتنی است سازمان ها مخازن دانشی هستند که دانش را در دارایی ها ،روال ها قوانین و روش های عملیاتی استاندارد نگهداری می نمایند.برخی دانش را توصیه یا مستندی می دانند که به کارگیری آن منجر به بهبود عملکرد می گردد. دانش سازمانی به دانش موجود در ذهن یک عضو سازمان اشاره نمی کند و مستقل از تک تک اعضای یک سازمان است. دانش سازمانی را میتوان به روشهای مختلف طبقه بندی .نمود دانش مطابق جدول شماره یک به دو دسته قابل تقسیم است: 
انواع دانش در یک نمای کلی از دیدگاه پژوهشگران 
دانش صریح :
دانش صریح، دانش عینی است. یک نمونه از این نوع دانش را می توان در طراحی های فنی و اختراعات نام برد. این نوع دانش در قالب کلمات و اعداد قابل بیان و به شکل داده، فرمول علمی، مشخصه ها، راهنما و کاتالوگ ها ظاهر شده و برای استفاده دیگران، قابلیت به اشتراک گذاشتن را دارد. 
دانش ضمنی: 
دانش ضمنی نیز دو بعد دارد: یک ،بعد بعد فنی است که در برگیرنده مهارت های فردی غیر رسمی یا هنرهاست و بعد دوم، بعد شناختی است که در برگیرنده ،عقاید، ایده ها و ارزش ها، تصویر کلی و الگوهای ذهنی است. 
۲- حافظه سازمانی 
مفهوم دیگری که نقش اصلی را در نظریه های یادگیری سازمانی و فراموشی بازی می کند حافظه سازمانی است. حافظه سازمانی مجموعه ای از ابزار و مکانیزم هایی است که دانش و تجارب سازمان ها را جمع آوری، ذخیره و فراخوانی می نماید.حافظه های سازمانی نه تنها گذشته سازمان را ثبت می کنند، بلکه آینده سازمان را نیز شکل می دهند .

۳- یادگیری زدایی 
این نوع از فراموشی زمانی صورت می پذیرد که دانش فعلی سازمان از روی قصد و با آگاهی قبلی به فراموشی سپرده می شود. در برنامه ریزی های استراتژیک معمولاً این طبقه و طبقه بعدی از روی قصد و با آگاهی و برنامه ریزی از قبل تعیین شده صورت می پذیرد. 
۴- پرهیز از عادات بد 
در صورتی که سازمان ها نه تنها چیزهای خوب را یاد نمی گیرند بلکه دوست ندارند چیزهای بد را یاد بگیرند در این وضعیت قرار دارند. به طور کلی اگر سازمان قصدهای بلندمدت (استراتژیک) داشته باشد ممکن است که دانش ناخواسته (دستورالعمل ها، فرآیندها، عقاید و ارزش های ناشایست که می تواند برای فعالیتهای جاری سازمان مضر)باشد را فراموش کند قبل از اینکه این دانش نهادینه گردد. 
دلایل انواع فراموشی در سازمان 
هر کدام از موقعیت های فراموشی یاد شده می تواند به دلایل متفاوتی پذیرد؛ برخی از این دلایل را می توان به صورت زیرنام برد: 
-درموقعیت نابودی حافظه قرار می گیرند: 
عدم استفاده مستمر از ارزشهای سازمان ترک خدمت کارکنان عدم پایبندی به ثبت و حفظ تجربيات.
-درموقعیت ناتوانی کسب دانش قرار می گیرند:  
 منحل شدن به یکباره تیم ها بعد از انجام کار یا پروژه، کم اهمیت دادن به واحدهای تحقیق و توسعه و یا نوآوری،عدم توانایی بیان دانش در سازمان و انتقال آن به کل سازمان. 
-درموقعیت یادگیری زدایی قرار می گیرند:
مناسب ندیدن جایگاه فعلی سازمان از سمت و سوی مدیریت و یا واحدهای برنامه ریز سازمان، از    دست دادن کارایی فعلی دانش سازمان در انجام کارها و فعالیت ها، تصمیم به گسترش بازار فعالیت و یا حوزه و شاخه صنعت فعلی سازمان. 
-درموقعیت پرهیز از عادات بد قرار می گیرند:
زمانی که هر تغییری مضر تلقی شود،عدم وجود فضای دموکراسی در تعیین اهداف سازمانی و حکومت مدیریت دیکتاتوری در سازمان، خوب دیدن شرایط فعلی سازمان و نداشتن رقیب جدی.  
تفاوت یادگیری زدایی و فراموشی سازمانی 
در اکثر مواقع ممکن است یادگیری زدایی و فراموشی سازمانی معادل یکدیگر در نظر گرفته شوند. در حالی که این دو با یکدیگر متفاوت هستند . دو دلیل عمده برای تفاوت این دو مفهوم وجود دارد یکی خاستگاه و دیگری نوع تلاش فراموشی 
دلیل خاستگاه :
در یادگیری زدایی ،سازمان ها دانش نهادینه شده (قدیمی) خود را به عمد و از روی آگاهی حذف می کنند. در حین یادگیری زدایی، دانش نهادینه شده یا (قدیمی) به وسیله شکستن روال ها، تغییر ساختارها و غیره مختل می گردد. بنابراین، از آن جایی که فراموشی سازمانی شامل هر دو حالت از دست دادن دانش به صورت ارادی و غیرارادی است، فراموشی سازمانی یک مفهوم گسترده تر از از یادگیری زدایی است. 
دلیل نوع تلاش فراموشی:
یادگیری زدایی با تلاش های عمدی فراموشی مرتبط است. یادگیری زدایی یک فرآیند ساده نیست و برخی از عوامل از جمله تنگناهای ارتباطات، خرد نمون ساختارها و منافع شخصی ممکن است مانع یادگیری زدایی سازمان شوند. 
جهت گیریهای آینده در فراموشی سازمانی 
مهم ترین جهت گیری هایی که در حال حاضر در فراموشی سازمان دارای اهمیت بوده و موثر می باشند رامی توان نام برد:
مطالعات و تحقیقات جغرافیایی :
Akgün و همکارانش به انجام مطالعات تجربی و تحقیقات جغرافیایی در مورد موضوع فراموشی سازمانی تاکید دارند. به نظر می رسد که دیدگاه وی بیشتر بر تاکید اثرات محیطی درتعیین وضعیت سازمان ها به عنوان یک عامل جغرافیایی است.
اثرات هزینه ای:
نتایج هر اقدامی در سازمان بحرانی و ارزشمند می باشند برای شفاف نمودن نتیجه فراموشی سازمانی بهتر است هزینه ها و مزایای فراموشی سازمانی بیشتر در نظر گرفته شوند. 
اتحادهای استراتژیک:
اتحادهای استراتژیک در اقتصاد جهانی (WE) تبدیل به یک رویه قدرتمنـد شـده انـد بـه ایـن منظور همان گونه که یادگیری برای شیوه های اتحادهای استراتژیک دارای اهمیت فوق العاده ای است؛ فراموشی در این اتحادها دارای اهمیت است.به عبارت بهتر جهت گیری های آینده در این خصوص روی این موضوع تمرکز خواهد داشت که چگونه یک گروه از سازمان ها (یک اتحاد استراتژیک) می توانند فراموش کنند و چه ابزار و روش هایی برای این کار استفاده می شود؟ 
قدرت و سیاست:
قدرت یکی از مکانیسم های فراهم نمودن فراموشی سازمانی است؛ قدرت و سیاست ها تا کنون مورد توجه زیادی از محققان در این رشته قرار نگرفته است. بنابراین، یکی از جهت گیری های مهم در این حوزه توجه به روابط بین فراموشی سازمانی و سیاست (یا قدرت) .است
خطابت 
 مکانیزم دیگر برای فراموشی سازمانی خطابت است؛این که کدام شیوه خطابت مورد استفاده قرار خواهد گرفت؟ (درست در زمانی که بایستی اقدام به فراموشی سازمانی کرد)

۳- یادگیری سازمانی 
یادگیری سازمانی به طور فزاینده ای در میان سازمان هایی که به افزایش مزیت رقابتی نوآوری و اثر بخشی علاقه مندند، مورد توجه ویژه قرار گرفته است. Dodgson، یادگیری سازمانی را بـه عنـوان "روشی که سازمان ها ایجاد، تکمیل و سازماندهی می کنند تا دانش و جریان های عادی کار در رابطه با فعالیت ها و در داخل فرهنـگ هـای خـود و همچنین کارایی سازمان را از طریق بهبـود به کارگیری مهارت های گسترده نیروی کارشان، انطباق داده و توسعه بخشند"، تعریف می کند.
تعریف فراموشی سازمانی 
مدیریت دانش وادبیات دانش سازمانی عمدتاً تمایل به تمرکز بر یادگیری سازمانی دارند. بنابراین، منصفانه است که بگوییم که پدیده فراموشی سازمانی به طور کامل مشخص نشده است .با این حال، این بدان معنا نیست که فراموشی سازمانی به طور کامل نادیده گرفته شده است. اولین نسل از مطالعات فراموشی سازمانی تا حد زیادی بر زمینه های مدیریت عملیات و تئوری سازمان تمرکز کرده است. از سوی دیگر بخشی از این ادبیات تا حد زیادی فراموشی سازمانی را به عنوان یک وضعیت نامطلوب تصور نموده است. به عنوان مثال Smunt و Morton ادعا می کنند که فراموشی سازمانی اثرات منفی بر کیفیت محصول و ظرفیت تولید یک سازمان دارند. اما بخش دیگری از دیدگاه های ادبیات فراموشی سازمانی موضوع دیگری را القا می کند؛ جریانی که به خصوص فراموشی را دارای نتایج مثبتی برای سازمان می داند در این مکتب فکری، سازمان ها برای بقا بیشتر ممکن است به فراموش کردن به منظور اینکه قادر به یادگیری دانش و تغییرات جدید شوند نیاز پیدا نمایند. در این جنبه فراموشی سازمانی به عنوان "از دست دادن داوطلبانه و غیر داوطلبانه دانش سازمانی" تعریف شده است. بسیاری از مطالعات نشان داده است که یادگیری مناسب می تواند یک مزیت رقابتی به سازمان ارائه نماید از آنجا که برای یادگیری چیزهای جدیدفراموشی موردنیاز است، فراموشی هم به عنوان یادگیری در سازمان مهم است. بنابراین رقابت، بـایادگیری و (فراموشی) درست چیزها در زمان مناسب در ارتباط است. با وجود اینکه فراموشی هزینه های زیادی را ممکن است به سازمان تحمیل نماید از سوی دیگر می توان مزیت های فراوانی را نیز به همراه داشته باشد. 
برخی از مزیت های فراموشی سازمانی:
افزایش بهره وری: 
زمانی که یک سیستم جدید (برای مثال تکنولوژی جدید) در تولید بکار گرفته می شودمی تواند سطح بهره وری سازمان را از حالت فعلی افزایش داده و آینده سازمان را درسازمان رقابت پذیری تضمین نماید. 
به روزسازی سازمان
زمانی که بتوان سازمان را از اطلاعات فرسوده و کهنه (و در مواردی حتى غيركارا) جدا ساخت و آنها را فراموش کرد؛ نقطه شروع داشتن یک سازمان به روز و پویا خواهد بود.
فرهنگ های جدید 
 پذیرش فراموشی به عنوان یک اصل منجر به تغییر در سطح فرهنگ و به معنای قبول فرهنگ 
های جدید می باشد.
کارایی افراد 
فراموشی سازمانی می تواند منجر به کارایی اعضا از طریق فراموشی اصول ناسازگار شود.
 نوآوری های جدیدتر
 برخی از نوآوری ها ممکن است نادرست بوده (یا به عبارت بهتر برای سازمان مناسب نباشند) یا ممکن است کارایی که از آنها انتظار داریم نشان ندهند؛ بنابراین، دور انداختن این دانش ممکن است برای سازمان مفید باشد؛ این به معنای پذیرش نوآوری های جدیدتر نیزهست 
سازگاری با ذات انسانی
 انسان به طور کلی ریشه در نسیان دارد؛ اگر انسان نتواند بسیاری از اتفاقات و حوادث و تجربیات خود را فراموش کند، امکان پیشرفت و قبول شرایط جدید برای او سخت تر می شود. بنابراین به نوعی میتوان گفت فراموشی یک نعمت الهی است که برای انسان مقررشده است. 
انواع فراموشی در سازمان 
زمینه های فراموشی در سازمان اشکال مختلفی دارد. Martin de Holan فراموشی سازمانی را در چهار دسته طبقه بندی می کند. وی معتقد است فراموشی در سازمان دارای دو بعد است یکی بعد روش فراموشی و دیگری نوع دانش فراموش شده؛ در روش فراموشی اینکه فراموشی هدفمند است یا تصادفی مد نظر است و در نوع دانش فراموش شده اینکه دانش فعلی سازمان است یا جدید مد نظر است. 
فراموشی سازمانی به یکی از انواع زیر است: 
۱ - نابودی حافظه 
زمانی صورت می گیرد که دانش فعلی سازمان که در حال استفاده و دارای کاربرد است بصورت غیر عمدی غیر داوطلبانه(ناآگاهانه) به فراموشی سپرده شود. سازمان بدون حافظه توانایی تحلیل وقدرت خود را از دست داده و مسلماً بهترین فکرها و ساختارها نیز توانایی رهیافت نجات درموقعیت ها برای سازمان نخواهد بود. 
۲ -ناتوانی در کسب دانش 
این نوع از فراموشی به ارتباط ناموفق دانش جدید با حافظه سازمانی اشاره می کند. به عبارتی سازمان نتواند دانش نو را نگهداری کند و آن را به شکل برنامه ریزی نشده و ناآگاهانه ای از دست می دهد.